Maolcholaim Scott

Calum Cille agus na Bàird

Anns a’ bhliadhna 575 thug Àrd-Rìgh na h-Èireann Aodh Mac Ainmire cuireadh do uaislean a thighinn gu co-chruinneachadh cudromach ann an Droim Ceat, ann an sgìre Dhoire. Am measg nan cuspairean a chaidh a dheasbad bha dè bu chòir a dhèanamh le bàird na h-Èireann, a bha, na bheachd-san, air fàs caran bragail. B’ e aon de na rudan a chaidh a mholadh na bàird fhuadach à Èirinn.

Bha Calum Cille an làthair, agus sheas e às leth nam bàrd. Ach dè bhiodh air tachairt mura biodh e air bruidhinn a-mach agus dè bhiodh sinn air call mar nàisean?

Seo na ceistean a bhrosnaich am bàrd Daire Ní Chanáin agus i a’ tòiseachadh ag obair air dàn a chaidh a choimiseanadh mar phàirt de Cholmcille 1500. Fhuair an bhidio-dàn a thàinig às a sin a’ chiad fhoillseachadh air Latha Bàrdachd na h-Èireann air 28 Giblean 2022.

Tha Daire Ní Chanáin ag ràdh: “Mus do thòisich mi ag obair air a’ phìos seo cha robh mòran eòlais agam air Calum Cille agus bha e mìorbhaileach uiread ionnsachadh ma dheidhinn. Tha mi a’ faireachdainn gu bheil ceangal nas làidire agam ris às dèidh dhomh an obair seo a dhèanamh agus tha mi a-nis a’ mothachadh barrachd is barrachd den dìleab aige mun cuairt orm, gu sònraichte ’s mi a’ fuireach ann an Doire. Anns an dàn bha mi airson ùmhlachd a thoirt do na bàird a dh’fhalbh romham, agus cuideachd dhaibhsan a tha fhathast a’ sgrìobhadh sa Ghaeilge. Tha mi gu mòr nan comain. Agus tha sinn uile gu mòr an comain Chaluim Chille.”

Anns an dàn bha mi airson ùmhlachd a thoirt do na bàird a dh’fhalbh romham, agus cuideachd dhaibhsan a tha fhathast a’ sgrìobhadh sa Ghaeilge. Tha mi gu mòr nan comain. Agus tha sinn uile gu mòr an comain Chaluim Chille.”

Thuirt Tristan Rosenstock, co-òrdanaiche Colmcille 1500:

“Buinidh Daire do ghinealach ùr de bhàird a bhios a’ taisbeanadh an cuid obrach ann an dòighean ùra is brosnachail. Tha a bàrdachd fìor ealanta, agus an dòigh ’s a bheil i ga taisbeanadh. Nuair a choimheadas tu air a’ bhidio agus a chluinneas tu na faclan aice tha e follaiseach sa bhad gur e bàrd a th’ innte aig a bheil tuigse dhomhainn air an dualchas, ach gu bheil i a’ leantainn a slighe fhèin agus gu bheil a guth àraidh fhèin aice. Bha sinn air ar dòigh glan bàrd òg à Doire a bhith an sàs ann an Colmcille 1500.”

You can watch the video here.
https://www.youtube.com/watch?v=3Z-IhodljN8

#Colmcille1500

Is e 23 an t-Sultain latha fèill Adhamhnain. Ceud bliadha às dèidh Chaluim Chille, b’e Naomh Adhamhnán 9mh aba Eilean Ì. B’ e a sgrìobh Beatha Chaluim Chille, nó Vita Columbae, ann an Laidin, agus thug cunntas air mar a thug Calum Cille rìgh Dhàl Riata agus rìgh Chineál Chonaill le chéile aig co-chruinneachadh Dhroim Ceat gus síoth a dheanamh eatarra, agus saorsa fhaighinn dha phrìosanach.

Bhruidhinn Adhamhnan le daoine à iomadach dùthaich, thug e cuairt air rìghrean agus air clèir agus ri dioplòmasaidh agus ri urnaigh ‘ s ann a thàinig e air dòigh ùr gu bhith a’ cur an aghaidh an fhòirneirt. Tha nàidheachd ann fhathast còrr agus 1400 bliadhna às dèidh a bhàis. Tha leabhar ùr a-muigh aig an neach-lagh agus neach-eachdraigh James W. Houlihan ‘tha ag innse na sgeulachd seo, agus na coltasan láidre tha aice ri Cùmhnantan Geneva a chuir bonn fon lagh eadarnàiseanta às dèidh an dà chogaidh mhóir anns an fhicheadamh linn.

Ann an aimsir Adhamhnain, bha rìghrean fhathast a’ cur cogadh air càch a chèile. Thuig Naomh Adhamhnan nach gabhadh a chur às dhan cogadh uile gu lèir ach bu e a mhian bacadh a chur ri fòirneart an aghaidh mnathan agus cloinn’ agus an fheadhainn nach robh a’ sabaid.

Anns a’ bhliadhna 697 ‘s ann a chaidh aig Adhamhnán air rìghrean, abachan, easpaig agus ceannardan eaglasta an ceann a chéile aig Biorra in Uíbh Fháile in Éirinn. Ba Rìgh na Teamhrach ga chuideachadh. ‘S ann a rinne a’ co-chruinneachadh lagh ùr-nodha eadar rìoghachdan agus eaglaisean feadh Èireann dh’Alba agus fiù’s gu abaid Lindisfarne ann an ceann Northumbria. Chuir 91 rìgh agus ceannard eaglasta an ainm ris. Nam measg bha ab Ard Mhacha, rìgh na Teamhrach, rìgh Dhàl Riata in Èirinn agus ann an Alba, agus Bruide, rìgh nan Cruithneach. Cha deach a leitheid eile de lagh a dheanamh gu Cùmhnantan Geneva, nuair a tháinig dùthchanan ri chéile às dèidh an dà chogaidh mhóir, tuilleadh agus 1400 bliadha às dèidh sin. ‘S e an aon mhodh-obrach tha air cùl nan cùmhnantan air Atharrachadh Clìomaid. Gum bu buan dìleab Adhamhnáin!

James W. Houlihan (2020): Adomnán’s Lex Innocentium and the Laws of War, Dublin, Four Courts Press.